Witamina A
Czym jest witamina A?
Jest to zbiorcza nazwa organicznych związków chemicznych z grupy retinoidów, pełniących w organizmie funkcję niezbędnego składnika pokarmowego, rozpuszczalnej w tłuszczach witaminy. Witamina A jest jedną z najwcześniej odkrytych witamin.
Definicje
- retinoid - organiczny związek chemiczny
- organiczny - związek chemiczny zawierający węgiel
- związek chemiczny - połączenie co najmniej dwóch różnych pierwiastków
- zbiorcza nazwa - jedna nazwa dla wielu grup
Jakie funkcje posiada Witamina A?
-
jest najważniejszą witaminą dla zdrowych oczu i poprawnego widzenia, uczestniczy między innymi w syntezie rodopsyny – światłoczułego barwnika wzrokowego odpowiedzialnego za odbieranie bodźców wzrokowych i widzenie po zmroku
-
chroni błonę śluzową jamy ustnej, gardła, nosa, płuc przed drobnoustrojami i zwiększa odporność układu oddechowego
-
pobudza różnicowanie komórek układu kostnego i prawidłowy rozwój kości, wpływa także na stan zębów – w tym szkliwa nazębnego, wzrost włosów i paznokci
- jest silnym antyoksydantem blokującym szkodliwą działalność wolnych rodników, opóźniającym procesy starzenia oczu, skóry i innych narządów oraz wzmacniającym system immunologiczny
- przyczynia się do zachowania integralności błon komórkowych
- uczestniczy w syntezie hormonów kory nadnerczy, które regulują przemianę białek, węglowodanów i tłuszczów
- poprawia wydzielanie tyroksyny – podstawowego hormonu produkowanego przez tarczycę, który wpływa między innymi na tempo przemiany materii i czynności gruczołów płciowych
Definicje
- Antyoksydanty - inaczej nazywane przeciwutleniaczami, to związki usuwające z organizmu człowieka nadmiar wolnych rodników. Spowalniają procesy starzenia organizmu oraz zapobiegają rozwojowi chorób określanych jako cywilizacyjne.
- rodniki - atomy lub cząsteczki zawierające niesparowane elektrony
- system immunologiczny - ma na celu ochronę organizmu przed wieloma chorobami, poprzez identyfikację i likwidowanie patogenów i komórek nowotworowych
- integralność - spójność
- wpływa na wygląd skóry – stymuluje różnicowanie keratynocytów i regenerację naskórka oraz pobudza syntezę kolagenu
- zapobiega utlenianiu LDL, czyli tzw. złego cholesterolu, dzięki czemu nie przenika on niekontrolowanie przez ścianki naczyń krwionośnych tworząc blaszki miażdżycowe
- usprawnia wchłanianie witaminy C
- poprawia stan skóry trądzikowej
- chroni skórę przed skutkami promieniowania UV oraz przyśpiesza leczenie poparzeń słonecznych
Definicje
- keratynocyty - komórki naskórka pochodzenia ektodermalnego biorące udział w procesie keratynizacji.
- ektoderma - warstwa komórek powstająca w rozwoju zarodkowym zwierząt
- proces keratynizacji - proces wytwarzania przez komórki głównie naskórka
- utlenianie LDL - cholesterol o niskiej gęstości
Niedobór i nadmiar Witaminy A
Najgroźniejszym skutkiem awitaminozy witaminy A jest tzw. kurza ślepota, czyli zaburzenie widzenia po zmierzchu lub przy słabym oświetleniu. Inne konsekwencje deficytu witaminy A to wysychanie spojówek i rogówek, rozmiękanie rogówki, zahamowany wzrost kości, zwiększona podatność na infekcje, wysuszone błony śluzowe, zaparcia, nieżyt jelit, wypadanie włosów, łupież, łysienie plackowate,
Niedobór Witaminy A
kruchość i łamliwość paznokci i włosów, uszkodzony nabłonek skóry i pochwy, słaby apetyt, stany zapalne dziąseł, spowolnione gojenie się ran, trądzik pospolity, łuszczyca, szorstka, pomarszczona i sucha skóra, zwiększone rogowacenie naskórka, wysypki skórne, osłabione szkliwo nazębne, spowolniony metabolizm białek, zmniejszona synteza hormonów płciowych, zmęczenie.
Definicje
- Awitaminoza - schorzenie, w którym występuje całkowity lub bardzo nasilony niedobór jakichś witamin
- deficyt - niedobór
- nieżyt jelit - bardzo szeroka grupa schorzeń, manifestująca się zaburzeniami trawienia i szeregiem objawów towarzyszących
- synteza - tworzenie bardziej złożonego dzieła z prostszych elementów
- metabolizm - wzrost i rozmnażanie
Nadmiar witamin rozpuszczalnych w tłuszczach w przeciwieństwie do rozpuszczalnych w wodzie nie jest na bieżąco usuwany z moczem, tylko gromadzony w organizmie – głownie w wątrobie i tkance tłuszczowej.
Nadmiar Witaminy A
Dlatego przekroczenie zalecanych dawek witaminy A może być toksyczne i wywołać hiperwitaminozę. Efekt ten trudno uzyskać pod naszą szerokością geograficzną inaczej, niż przez przedawkowanie syntetycznych suplementów diety lub spożywanie zbyt dużych ilości tranu.
hiperwitaminoza - przedawkowanie
Kobiety w ciąży, palacze i inne objawy
U kobiet w ciąży zbyt wysoka podaż witaminy A wywołać może przedwczesny poród i komplikacje w jego trakcie, a u dzieci spowodować wady wrodzone. Naukowcy zauważyli także, że duże dawki syntetycznego beta-karotenu u palaczy zwiększają ryzyko zachorowania na raka płuc.
Inne konsekwencje nadmiernego spożycia witaminy A to zżółknięta skóra, powiększona wątroba i śledziona, utrata masy ciała, drażliwość, zwiększona pobudliwość, krwawienie dziąseł, zaburzenia ze strony układu pokarmowego, serca, nerek, bóle stawów, kości i głowy, odwapnienie kości, nudności, owrzodzenie i świąd skóry.
Owrzodzenie
Źródła Witaminy A
Witamina A w formie retinolu występuje w żywności pochodzenia zwierzęcego. Prowitamina A, czyli beta-karoten i inne karotenoidy występują w produktach roślinnych i grzybach. Żeby stały się one aktywne biologiczne, organizm musi przekształcić je w retinol. Proces ten odbywa się w błonie śluzowej jelita i wątrobie. Najbogatsze źródła retinolu to tran, wątróbka drobiowa, wątróbka wołowa, wątróbka wieprzowa, podroby, makrela wędzona, łosoś, dorsz i niektóre inne ryby morskie.
karotenoidy - grupa organicznych związków chemicznych
retinol - organiczny związek chemiczny
Najbogatsze źródła beta-karotenu to marchew, bataty, natka pietruszki, jarmuż, szpinak, estragon, mięta, liście pokrzywy, owoce dzikiej róży, papryka czerwona, brokuły, dynia, mango, morele, wiśnie, pomarańcze, śliwki, koperek, botwina, cykoria, rzeżucha, szczaw, melon, zielony groszek, sałata, rzeżucha, pomidor.
beta-karoten - organiczny związek chemiczny, prowitamina witaminy A
Jarmuż
Estragon
Produkty mleczne pochodzące od krów wypasanych na naturalnych pastwiskach także są cennym źródłem witaminy A: masło śmietankowe, ser żółty podpuszczkowy, śmietana 18%. Bogate w witaminę A są również margaryny wzbogacane oraz żółtka jaj.
Ser podpuszczowy
Co ułatwia, a co pogarsza wchłanianie Witaminy A?
Witamina A należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Oznacza to, że do jej przyswojenia i wykorzystania przez organizm konieczna jest obecność choć odrobiny tłuszczu w spożywanym posiłku. Wchłanianie witaminy A usprawniają także witaminy z grupy B, witamina C, witamina D, witamina E, cynk, fosfor, wapń.
Witamina A ginie w bardzo wysokich temperaturach. Pamiętać o tym należy podczas przygotowywania posiłków. Jej rozkład przyśpiesza również jełczejący tłuszcz i tlen. Wchłanianie witaminy A zakłóca także alkohol, kofeina, leki przeczyszczające i sterydowe, deficyt witaminy D, promieniowanie UV i jony metali ciężkich.
Definicje
- jon - atom lub grupa atomów połączonych wiązaniami chemicznymi, która ma niedomiar lub nadmiar elektronów w stosunku do protonów
- jełczenie - utlenianie (zaniki tlenu)