PLUTONIZM I WULKANIZM

magma

ciekły stop skalny, znajduje się w głębi skorupy ziemskiej

składa się głównie z:

krzemionki, tlenków: glinu, żelaza, magnezu, wapnia

oraz gazów (w większości pary wodnej i dwutlenku węgla)

lawa

gorąca, płynna magma, wydobywająca się z głębi Ziemi na jej powierzchnię; zubożona jest w składniki lotne

dzielimy ją na kwaśną (bogatą w krzemionkę) oraz zasadową (ubogą w krzemionkę); mają one różne właściwości fizyczne

magmatyzm

ogół procesów związanych z powstawaniem magmy, jej przemianami, przemieszczaniem się,

gromadzeniem oraz krystalizacją

procesy te mogą zachodzić we wnętrzu Ziemi (plutonizm)

lub na jej powierzchni (wulkanizm)

plutonizm

przemieszczanie się magmy ku powierzchni umożliwia

różnica gęstości i ciśnień między nią a otoczeniem skalnym

intruzje magmatyczne

ciała skalne powstałe przez zakrzepnięcie magmy w otoczeniu starszych skał

inaczej - obszary wtargnięcia magmy między skały

nazywane intruzjami plutonicznymi

dzielimy je na:

zgodne - układają się równolegle

do warstw otaczających je skał

sille (żyły pokładowe), lakolity, lopolity

niezgodne - przecinają powierzchnie stukturalne

dajki oraz batolity

wulkanizm

ogół procesów związanych z wydobywaniem się

magmy na powierzchnię

wydobywająca się na zewnątrz magma staje się lawą

erupcja to proces wydobywania się lawy oraz substancji stałych i gazowych na powierzchnię

erupcje dzielimy na:

centralne

magma wydobywa się punktowo,

a produkty erupcji - przez krater (np. Etna na Sycylii)

linijne

magma wypływa na powierzchnię przez podłużne szczeliny

w skorupie ziemskiej (np. na Islandii)

w przeszłości w ich wyniku m. in. w południowej i wschodniej Afryce, na Dekanie czy Syberii powstały rozległe pokrywy lawowe (trapy), o powierzchni sięgającej pół miliona kilometrów kwadratowych

charakter erupcji

gwałtowny - eksplozywny

lawy kwaśne, lepkie i gęste; płyną powoli,

tworząc wysoki stożek wulkaniczny

często powstaje kaldera - rozległa i głęboka wklęsłość

spokojny - efuzywny

lawy zasadowe, z dużą ilością oliwinu i skaleniowców;

mała lepkość, mogą rozlewać się na dużych przestrzeniach bez gwałtownych erupcji

budowa wulkanu

możemy tu wyróżnić elementy takie, jak:

krater, komin wulkaniczny, stożek wulkaniczny, ognisko magmowe (komorę magmową) czy stożek pasożytniczy

typy
wulkanów

eksplozywne - stożki mają zazwyczaj niewielkie rozmiary, występują w strefach subdukcji, gdzie magma gromadzi się pod powierzchnią w postaci ognisk wulkanicznych

podczas erupcji wyrzucają materiał piroklastyczny

efuzywne - przy lawie zasadowej są to wulkany tarczowe o łagodnych stokach, przy kwaśnej, zastygającej w pobliżu krateru - kopuły lawowe o stromych stokach

wydobywa tylko lawa

stratowulkany (mieszane) - gwałtowne erupcje przeplatane spokojnymi wylewami magmy; stożki z warstw pyłów i popiołów wulkanicznych oraz lawy

inne:

czynne, drzemiące i wygasłe

linearne (szczelinowe), tarczowe i stożkowe

typu hawajskiego i wezuwiańskiego

produkty erupcji

gazy - fumarole (bogate w różne składniki chemiczne), solfatary (głównie para wodna, dwutlenek węgla i siarkowodór) oraz mofety (głównie dwutlenek węgla)

materiał piroklastyczny - m. in. bomby wulkaniczne, lapille, popiół wulkaniczny czy pumeks