Czy ateista może być dobrym wychowawcą w ZHP?

Temat jest trudny

• Używamy nieostrych pojęć
  • Kto to jest ateista? 
  • Kto to jest teista? 
  • Czy można być wyznawcą jednej z 10 największych religii i ateistą? 
• Bardzo trudno w Polce o wiarygodne badania religijności. . . 
  • Ilu mamy ateistów w ZHP? 
  • Ilu mamy ateistów w Polsce? 
• Czasem w rozmowie można "dostać po łbie" 
• Jest dużo stereotypów

Funkcjonujące przeświadczenia

• Rozwój duchowy musi być związany z religią
• Bóg jest jedynym źródłem wartości i moralności
• Religijność oznacza Katolicyzm 
• Bóg oznacza Ojca Jezusa

Te stereotypy są zakorzenione również w ateistach! 

Przykłady pytań wartościujące

• Czy ateista może być dobrym wychowawcą w ZHP?
• Czy kobieta w ogóle nadaje się na kierowcę? 
• Czy umowy, które podpisały kobiety w trakcie menstruacji są ważne? 
• Dlaczego protestanci obrażają Pana Jezusa (faktyczne pytanie które usłyszałem w jednej z polskich ogólnopolskich rozgłośni)? 

Zdekonstruujmy to pytanie

Teizm

Znalazłem kilka definicji pojęcia "teizm": 

• "Pogląd, że istnieją jakieś bóstwa"[c]
• "Nie warto rozważać teizmu innego niż rozwinięty monoteizm"[d]
• Maksymalnie rozwinięty teizm jest pojęciem, które oznacza wszystko, bo zaczyna również obejmować osobę wierzącą w prawa natury, które mają sporo atrybutów boskości: rządzą światem, mają wpływ na człowieka, nie da się im sprzeciwiać, jeśli się spędzi lata na ich studiowaniu można czynić cuda (np. samolot odrzutowy). 

Zasadniczo możemy przyjąć taką definicję terminu teizm: 

 Pogląd że istnieją jakieś bóstwa. Bóstwa te są świadome obdarzone wolą oraz mają wpływ na obserwowalny świat. 

Ateizm a buddyzm

Buddyzm jest pojęciem tak obszernym jak "religie Księgi" (tj. judaizm, chrześcijaństwo, islam). 

Wiele z nurtów buddyjskich twierdzi że: "rozważanie problemu istnienia twórcy świata nie prowadzi do oświecenia" (część z tych nurtów wyraża konkretną opinię na temat istnienia owego twórcy). 

Można być więc wyznawcą piątej co do wielkości religii i być ateistą [nie będę się upierał co do dokładnej pozycji buddyzmu w rankingu].

Bóg filozofów a Bóg Abrahama i Izaaka

W Filozofii obowiązuje taki podział

• "Bóg filozofów" to pewna abstrakcyjna istota, która jest określana np. jako: "coś od czego nic większego nie można pomyśleć" (św. Anzelm).
• "Bóg Abrahama i Izaaka" - Bóg opisany w tradycji judeochrześcijańskiej. 

Argument ontologiczny

 O Panie (...)

Otóż wierzymy, że jesteś czymś, od czego nic większego nic nie można pomyśleć. A może nie istnieje taki byt, bo "mówi głupi w sercu swoim: nie ma Boga" (...)

Z pewnością jednak to, od czego czegoś większego nie można pomyśleć, nie może istnieć jedynie w intelekcie. Gdyby bowiem istniało wyłącznie w intelekcie, można by pomyśleć że istnieje jeszcze w rzeczywistości, a to byłoby jeszcze większe. [b]

 

Reasumując

• Pojęcie ateizmu i teizmu są nieostre i mało przydatne.
• Pytanie: "Czy ateista może być dobrym wychowawcą?", jest pytaniem wartościującym;

Ilu mamy ateistów w ZHP

Oszacowanie

• W Polsce jest ok. 10% osób nienależących do związków wyznaniowych [3] (wziąłem populację Polski i odjąłem od tego wszystkie związki wyznaniowe). 
• ZHP albo ma "przeciętny" przekrój społeczeństwa, albo ma więcej ateistów niż w społeczeństwie (są organizacje zrzeszające tylko Harcerzy katolików --- więc dla ZHP "zostaje" więcej ateistów). 
• Zatem w ZHP jest przynajmniej 10% osób niewierzących. 
• Dane GUS co do ilości katolików są niewiarygodne --- i znacznie zawyżone, ponieważ liczy się ilość osób ochrzczonych.
• Kościelne dane podają informacje, że ok 40% katolików chodzi na mszę

Wniosek

• Problemu ateistów w ZHP nie można pominąć, ponieważ dotyczy on istotnego statystycznie ułamka członków związku. 

Dyskryminacja ateistów

Problem niedzielnej mszy

Problemem może być takie zorganizowanie niedzielnej mszy, by osoby niewierzące nie czuły się wykluczone. 

Bardzo wiele środowisk rozwiązuje to tak by dzieci niewierzące nie czuły się wykluczone, inne nie: 

• Jedyne wyjście do miasta, jak pójdziesz
  to nie kupisz cukierków
• Brak zajęć zastępczych
• Zastępczym zadaniem zmywanie garów.

Ale może nie warto go rozwiązywać?

• Czemu większość ma się przychylać do mniejszości?
• Czemu drużyna ma organizować zajęcia dla dwóch 
  osób które nie chodzą na mszę? 
• Demokracja nie polega przecież na tym, że większość 
  rządzi, żeby jej było wygodnie, demokracja polega na 
  tym, że większość rządzi tak, by wszystkim było
  wygodnie.

Przyrzeczenie "bez Boga" 

• Ja, osobiście, w katolickiej Polsce czuję się bardzo niekomfortowo przysięgając na Boga.
• Może w innym kraju udałoby mi się za Boga podłożyć: miłość, prawdę, sprawiedliwość, wolność, piękno. Ale w Polsce to trudne. 
• Przysięgałem bez Boga.
• Może to oznaczać że "nie jestem członkiem ZHP".

Rozwój duchowy ateistów

Dwa oddzielne pytania:

• Jak ateista ma uczyć wartości?
• Jak uczyć wartości ateistę?

Jedna odpowiedź

• Najprawdopodobniej zupełnie tak samo jak nieateistę.

Będzie to też temat warsztatu. 

Rozwój duchowy bez Boga

Rozwój duchowy, dla mnie, to proces który w
efekcie daje człowieka: 

• dojrzałego, pewnego siebie
• zdystansowanego do siebie 
  (nie stawiającego swojego ja 
  w centrum wszechświata)
• posiadającego system wartości
• dobrego obywatela itp. 

O tym jak zdefiniować rozwój duchowy bez odniesienia 

do siły wyższej możemy porozmawiać na warsztatach.

Sanity check

• Pójście do kościoła raz na tydzień też nie wystarcza. 
• Odwoływanie się do autorytetów też, samo w sobie, sprawy nie rozwiąże. 

Moralność bez Boga

Uniwersalne Chrześcijańskie Wartości

• "Uniwersalne Chrześcijańskie Wartości" są dla mnie wytrychem. 
• Nie ma żadnej oficjalnej definicji Uniwersalnych Chrześcijańskich Wartości 
• Nie ma instytucji, która by je interpretowała. 
• Są np. Prawa Człowieka, spisane oraz obudowane instytucją, która je interpretuje. 

Sokratejska zasada

• Wiedza == Cnota 

Kantowski "generator zasad moralnych"

• Postępuj tak jak chciałbyś by postępowali wszyscy. 

Praca z wartościami

• W ZHP mamy Prawo Harcerskie. 
• Obowiązuje ono zarówno ateistów jak i nieateistów. 
• Jest wspólna baza, sensownych, wartości. 

Wartości w działaniu

• Teoretycznie ZHP powinno uczyć poprzez działanie.
• Z nauką przez działanie jest problem z refleksją.
• Bardziej od restaurowania starych grobów.
  wychowuje zastanowienie się dlaczego to robimy.
• Tej refleksji czasem brakuje. 

Jak uczymy wartości

• W dyskusji. 
• Uwaga: dyskusja taka może być niekomfortowa. 
• Obie strony muszą mieć do siebie szacunek, być 
  gotowe do uznania racji drugiej strony. 
  • Co zrobicie jak się okaże, że drużyna uzna że, X 
    prawo odstaje od reszty (jako jedyne jest zakazem)
• Nie da się dyskutować i uczyć wartości, wychodząc
  z założenia że ma się jedyną, absolutną i
  niepodważalną rację.

Co poza Prawem (Harcerskim)

• Religioznawstwo
  • ale wyjdźmy z kręgu chrześcijańskiego co?
• Filzofia! 
  • Czytanie tekstów źródłowych (w tłumaczeniach ;)
  • Dialogi Platona, wycinki Arystotelesa
  • Współczesna etyka feministyzczna
  • Również pop-filozofia: Stachura (odlot!) 

Feministyczna etyka troski

They emphasize that human relationships are not between equally-informed and equally-powerful persons but between unequal and interdependent persons. When a parent relates to a child, or a self-confident and well-adjusted adolescent to a depressed and distraught friend, for example, they do not relate as two business persons do during a contract negotiation, but as two, differentially empowered people, trying to resolve an issue of mutual concern. Ethics should be built on a model that fits life as most people experience it on an everyday basis. Not the concepts, metaphors, and images associated with the practice of contracting, but those associated with practices like parenting/mothering best express the dynamics of moral life [f]

Czy ZHP wymaga Boga

• Mamy już kilka organizacji Harcerskich
  które są ekskluzywnie katolickie. 
• Czy potrzebujemy kolejnej? 
• Kto zostanie w ZHP by działać? 

A może jednak bez Boga się nie da 

Nie da się! 

A więc - wychowanie religijne leży u podstaw skautingu baden-powellowskiego. W Polsce, dzięki zainteresowaniu się harcerstwem od samego jego zarania przez grupy młodzieży elsowskiej, ideały religijne zostały jeszcze pogłębione. Nie ma tu mowy o religijności zewnętrznej - lecz staramy się według najlepszej naszej woli przepoić życie drużyn i gromad najistotniejszą, najgłębszą religijnością.

Religijność harcerstwa nie jest nijaką. Jest chrześcijańską. Skauting i harcerstwo nabierają specjalnego sensu, właśnie jako realizacja idei ewangelicznych w życiu.

hm. Aleksander Kamiński - "KRĄG RADY"

Autorytety mogą się mylić

• Arytoteles chwalił niewolnictwo
• George Washington miał niewolników i był
  zwolennikiem niewolnictwa
• Święty Tomasz mówił, że kobiety są gorsze :)

• Autorytety mogą się mylić w niektórych kwestiach 
• Zdanie: "A Baden-Powell uważał że" nie jest końcem dyskusji.

Co zrobić żeby ZHP było fajniejsze dla ateistów

• Wariant "bez boga"
• Zastępniki za msze 
• Wynieść uroczystości Harcerskie
  z kościołów
• Mniej uczestniczyć w uroczystościach 
  kościelnych

Źródła

[a] Zach Weinersmith: Saturday Morning Breakfest Cereal; 11 03 2010; 

[b] Św. Anzelm: Proslogion; 

[c] Autorzy Wikipedii: Theism

[d ]Smart, J. J. C., "Atheism and Agnosticism", The Stanford Encyclopedia of Philosophy  Edward N. Zalta (ed.)

[e] GUS: Mały rocznik Statystyczny 2015

[f] Tong, Rosemarie and Williams, Nancy, "Feminist Ethics", The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N. Zalta (ed.)