Zaštita biodiverziteta
Zaštita biodiverziteta predstavlja skup mera i postupaka kojima se ugrožene biljne i životinjske vrste štite od negativnog čovekovog delovanja.
Ona se sastoji od čitavog niza metoda i radnji koje zalaze u oblast nauke, prava i primenjenih bioloških disciplina i mogu se grupisati u tri osnovne celine:
Naučna osnova
za zaštitu ugroženih vrsta
Pravna zaštita ugroženih vrsta
Praktične mere zaštite ugroženih vrsta
Naučna osnova
za zaštitu ugroženih vrsta
Jedan od prvih i veoma važnih koraka, u zaštiti ugroženih vrsta je određivanje statusa ugroženosti vrsta. Zato postoje specijalizovane publikacije koje sadrže sve neophodne podatke za rešavanje problema zaštite vrsta i njihovih staništa, označene su kao
Crvene liste
Crvene knjige
Crvene liste - sadrže u vidu tabela osnovne podatke o prisustvu i stepenu ugroženosti vrste na određenoj teritoriji. To su značajne publikacije na kojima se baziraju mere zaštite.
Crvene knjige - sadrže podatke o osobinama vrste, o stepenu njene ugroženosti, faktorima ugrožavanja, kao i predloge mera za njenu zaštitu. Crvene knjige su naučna osnova za pokretanje konkretnih vidova zaštite ugroženih vrsta.
Kategorije ugroženih vrsta prema IUCN su:
IŠČEZLI (EXTINCT – EX) Vrsta je izumrla kada nema sumnje da je poslednji primerak mrtav.
IŠČEZLI U PRIRODI (EXTINCT IN THE WILD - EW ) vrsta je iščezla sa svojih prirodnih staništa, opstaje jedino u kulturi.
KRAJNJE UGROŽENI (CRITICALLY ENDANGERED - CR) vrsta je suočena sa izgledom najveće verovatnoće da u neposrednoj budućnosti isčezne u prirodi.
Na osnovu naučnih podataka o stepenu ugroženosti vrsta donose se pravna akta:
- zakoni
- uredbe
- naredbe
- deklaracije
- kodeksi
- konvencije
- rezolucije
- strategije
Važniji medjunarodni dokumenti za zaštitu i očuvanje biodiverziteta
Deklaracija o čovekovoj sredini je doneta na prvoj Konferenciji Ujedinjenih Nacija o čovekovoj sredini u Stokholmu, 1972. godine
Deklaracija o očuvanju flore, faune i njihovih staništa (Ekonomska komisije za Evropu UN (ECE), 1988. godine)
Konvencija o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama divlje flore i faune - CITES (Vašington, 1973.)
Konvencija o svetskoj baštini (UNESCO, Pariz, 1975.)
Konvencija o očuvanju biodiverziteta
(u Rio de Ženeiro 1992. godine)
Važniji nacionalni dokumenti za zaštitu i očuvanje biodiverziteta
- Zakon o zaštiti prirode (Službeni glasnik RS 36/09).je osnovni pravni dokument koji reguliše pitanje zaštite životne sredine i biodiverziteta u Srbiji. -
Zaštićena područja su:
- nacionalni parkovi
- parkovi prirode
- predeli izuzetnih odlika
- strogi rezervati prirode
- specijalni rezervati prirode
- zaštićena staništa
- spomenici prirode
Zaštićene vrste su vrste koje imaju poseban značaj sa:
- genetičkog
- ekološkog
- ekosistemskog
- naučnog
- zdravstvenog
- ekonomskog
aspekta a koje su ugrožene ili mogu postati ugrožene.
Praktične mere zaštite ugroženih vrsta
- „In – situ„ zaštita
- „Ex – situ„ zaštita
- Reintrodukcija
- Introdukcija
- Edukacija i prezentacije
„In – situ“ zaštita
In-situ zaštita podrazumeva očuvanje, održavanje i oporavak populacija i vrsta na njihovim prirodnim staništima.
Nacionalni parkovi
Nacionalni park je područje sa većim brojem raznovrsnih prirodnih ekosistema (šume, livade, reke, bare...) od nacionalnog značaja, istaknutih predeonih odlika i kulturnog nasleđa u kome čovek živi usklađeno sa prirodom.
Na teritoriji Srbije do sada je proglašeno 5 nacionalnih parkova:
Djerdap
Šar planina
Fruška gora
Tara
Kopaonik
Pored nacionalnih parkova postoje i :
- Park prirode
- Predeo izuzetnih odlika
- Rezervat prirode
- Zaštićeno stanište
„Ex – situ“ zaštita
Ex-situ zaštita podrazumeva čuvanje, gajenje i razmnožavanje biljaka izvan njihovih prirodnih staništa.
Kao što su :
- Gajenje ugroženih biljaka u botaničkim baštama,
- Formiranje privatnih kolekcija živih biljaka,
- Formiranje banaka gena (semena, plodova i vegetativnih delova)
- In vitro razmnožavanje biljaka u laboratorijama
Najpoznatija botanička bašta u Srbiji je Jevremovac u Beogradu
Banka gena
Na norveškom ostrvu Svalbard najsevernijem naseljenom području na Zemlji osnovana je 2008. godine globalna banka semena za spas čovečanstva u slučaju katastrofe. Svalbard banka je projektovana da izdrži globalno zagrevanje, zemljotrese pa čak i nuklearne udare.
Reintrodukcija
je vraćanje ugroženih vrsta na njihova prirodna staništa sa kojeg su iščezle, ili im preti velika opasnost da nestanu.
U baru Zasavicu, na severu Mačve, 2004. godine, je vraćen njen nekadašnji stanovnik, evropski dabar, istrebljen još u XIX veku.
Introdukcija
je pokušaj da se ugrožena vrsta veštački naseli na prostor na kojem ranije nije živela.
Jedna od mera koja doprinosi zaštiti ugroženih lekovitih i aromatičnih biljnih vrsta u prirodi je njihovo plantažno gajenje.
Gajenje lekovitog bilja u našim krajevima vezuje se za početak XX veka. Intenzivnije plantažiranje datira od 50-tih, a od 70-ih godina prošlog veka neke lekovite i aromatične vrste
The End
TheEnd
Zaštita biodiverziteta
By Aleksandar Šmigić
