Immanuel

Felsefesi ve Estetiğe Yaklaşımı

Kant'ın

Hakan ŞEYŞANE

Sunum İçerİğİ

Immanuel Kant

Yaşamı

Felsefesi

Kant'a Kadar Gelİnen Süreç

Kant'ın Estetİğİ

Estetiğe Yaklaşımı

Bağımsız ve Bağımlı Güzellik Kavramları

Yücelik

Immanuel Kant

Alman felsefesinin kurucu isimlerinden biridir ve felsefe tarihinin kendisinden sonraki dönemini belirleyici olarak etkilemiştir.

Immanuel Kant

 22 Nisan 1724 – 12 Şubat 1804 | Königsberg (Kaliningrad)

KANT'IN FELSEFESİ

Kant öncelikle bir sınanmaya ihtiyacı olmayan bilgiyi sundu. mesela 2+2=4 sınanmaya ihtiyacı olmayan ve yeni oluşturulmuş (sentetik a priori) bilgidir. en nihayetinde amaç hakikati aramaksa insanı hakikate götüren yol doğru bilgidir ve bilginin tasnifinin yapılması gerekir.

İşte Kant bu tasnifi analitik ve sentetik şeklinde iki kısma ayırdı. analitik yani tanımın kendisinden gelen bilgidir:

"Tüm memeliler yavrularını emzirir" gibi.

Kant'tan önce sadece deney ve gözlem yoluyla elde edilen bilginin doğru olduğu tanımlanmıştı.

Doğru bilginin dolayısıyla da doğru olanın tanımını yaptıktan sonra ahlaka odaklanan Kant, modern insan hakları teorisinin özünü bulmuştur: "ya herkes böyle yapsaydı." Ona göre ahlaklı olma yolunda "koşullu buyruk" ve "koşulsuz buyruk" ayrımı vardır. Koşulsuz buyruklar: Çalma!, Öldürme!, Yalan söyleme!, Zarar verme!... Koşullu buyruklar: "Eğer şöyle istiyorsan böyle yap".. Koşulsuz buyruklar hiç bir şart altında değişmez.. Sonucu iyi bir şey bile olacaktı ise yalan söylemek ya da bir şey çalmak her daim kötüdür.

KANT ESTETİĞİ

Estetik deneyim ve estetik yargı kesin kurallara bağlı olamaz Kant'ın anlayışında. Çünkü bir şeyi güzel yapan hiç bir sebep yoktur aslında, bizdeki etkisinden başka. Ve bu anlamda bütün estetik deneyim özneldir. Aslında hepimiz estetik yargıların öznel olduğunu söyleriz ama diğerlerinden de bizimle aynı fikirde olmalarını bekleriz.

KANT ESTETİĞİ

Kant da bunun farkındadır ve estetik deneyimin öznel olduğunun yanı sıra, bir resmi, senfoniyi, manzarayı vs. 'güzel' olarak kabul edebilmek için onu güzel bulan her insanın, o resme, senfoniye ya da manzaraya karşı duyduğu öznel yakınlıktan kurtulabilmesi gerektiğini söyler.

KANT ESTETİĞİ

 Eğer ben resimde sürrealizm delisi isem, her Dali portresine hayran kalabilir "ne harika." naraları eşliğinde izleyebilirim. ama bu sadece resmin benim 'hoşuma' gittiği anlamına gelir. Ben o resimden gerçek estetik hazzı kafamdaki bütün ön yargılardan arındırdığımda alabiliyorsam, o zaman o resim 'güzel'dir. Bu kapsamda bakınca da, ben biraz önceki şartları sağlayarak güzel diyebiliyorsam, kalan herkes her türlü ilgisinden, ön yargısından bağımsız olarak baktığında aynı hazzı alacak ve güzel olarak tanımlayacaktır. 

KANT ESTETİĞİ

Buradan 'güzel' nesneldir sonucuna varırız. Nesnelliğini koruyamadığı vakit ise ona 'güzel' değil, 'hoş' deriz. Bana güzel geldi'den ziyade, benim hoşuma gitti deriz. bu 'hoş' olma olayını biraz daha duyulara bağlamakta Kant.

BAĞIMLI VE BAĞIMSIZ GÜZELLİK

Bağımsız güzellik hiç bir kavrama, mantığa, bilişsel aktiviteye ihtiyaç duymaz. Sadece bir nesneye bakarak ve onunla ilgili hiçbir ek bilgiye, kavrama ihtiyaç duymaksızın onun güzel olduğunu söyleyebiliriz. 

BAĞIMLI VE BAĞIMSIZ GÜZELLİK

Kant, biz aslında o nesnenin neden orada o şekilde olduğunu anlayamayız, amacını bilemeyiz, aklımız almaz bunu, hem belki de amacı yoktur. Ama ona bakarken sanki o bize amacını sergilermiş gibi görünür. Hayal gücümüzle anlama yetimiz birbiriyle çatışır. İşte öyle hayran hayran bakmamızın nedeni budur. Bizde yarattığı etki budur ve biz de buna 'güzel' deriz. Bu süreçte aktif olan duyularımızdır, aklımız değil. Bu yüzden Kant saf estetik deneyimin, kavramsız, akıldan bağımsız olması gerektiğine parmak basar. Bu yüzden bu şekilde deneyimlediğimiz güzelliği bağımsız güzellik olarak niteler.

BAĞIMLI VE BAĞIMSIZ GÜZELLİK

Bağımlı güzellik kavramında ise,

o nesnenin, varoluşu, amacı, bize sağladığı fayda ve onunla ilgili olan şeylere karşı hissettiğimiz duygular ön plandadır.

YÜCELİK

Kant'ın Estetiği'ni oluşturan kavramlardan biri de Yüceliktir.

Burada diğer kavramlardan farklı olarak insan aklı devreye girer. Yani güzel oluşundan bahsettiğimiz şeyin büyüklüğü boyutsallığı ya da gücü, ulaşılamazlığı söz konusu olduğundan, düşünceden bağımsız değildir.

YÜCELİK

Kant Yücelik Kavramı'nı ikiye ayırır.

Matematiksel Yücelik

Dinamik Yücelik

YÜCELİK

Matematiksel Yücelik, nesnenin boyutuna, büyüklüğüne yöneliktir. Piramitler, nihayetinde basit bir üç boyutlu geometrik şekildir. Fakat onu güzel yapan şey büyüklüğüdür.

YÜCELİK

Dinamik Yücelikte ise insan o nesne karşısında dehşete düşebilir. Buradaki korku kavramı, Doğa'ya ait olan yapılara yönelik, insanın kontrolünü aşan boyutlarla ilgilidir.

Doğa'nın ne kadar güçlü olabileceğini anlar ve"güvenli bir korkunun" bizi esir almasına izin veririz.