PLUTONIZM I WULKANIZM
magma
ciekły stop skalny, znajduje się w głębi skorupy ziemskiej
składa się głównie z:
krzemionki, tlenków: glinu, żelaza, magnezu, wapnia
oraz gazów (w większości pary wodnej i dwutlenku węgla)
lawa
gorąca, płynna magma, wydobywająca się z głębi Ziemi na jej powierzchnię; zubożona jest w składniki lotne
dzielimy ją na kwaśną (bogatą w krzemionkę) oraz zasadową (ubogą w krzemionkę); mają one różne właściwości fizyczne
magmatyzm
ogół procesów związanych z powstawaniem magmy, jej przemianami, przemieszczaniem się,
gromadzeniem oraz krystalizacją
procesy te mogą zachodzić we wnętrzu Ziemi (plutonizm)
lub na jej powierzchni (wulkanizm)
plutonizm
przemieszczanie się magmy ku powierzchni umożliwia
różnica gęstości i ciśnień między nią a otoczeniem skalnym
intruzje magmatyczne
ciała skalne powstałe przez zakrzepnięcie magmy w otoczeniu starszych skał
inaczej - obszary wtargnięcia magmy między skały
nazywane intruzjami plutonicznymi
dzielimy je na:
zgodne - układają się równolegle
do warstw otaczających je skał
sille (żyły pokładowe), lakolity, lopolity
niezgodne - przecinają powierzchnie stukturalne
dajki oraz batolity
wulkanizm
ogół procesów związanych z wydobywaniem się
magmy na powierzchnię
wydobywająca się na zewnątrz magma staje się lawą
erupcja to proces wydobywania się lawy oraz substancji stałych i gazowych na powierzchnię
erupcje dzielimy na:
centralne
magma wydobywa się punktowo,
a produkty erupcji - przez krater (np. Etna na Sycylii)
linijne
magma wypływa na powierzchnię przez podłużne szczeliny
w skorupie ziemskiej (np. na Islandii)
w przeszłości w ich wyniku m. in. w południowej i wschodniej Afryce, na Dekanie czy Syberii powstały rozległe pokrywy lawowe (trapy), o powierzchni sięgającej pół miliona kilometrów kwadratowych
charakter erupcji
gwałtowny - eksplozywny
lawy kwaśne, lepkie i gęste; płyną powoli,
tworząc wysoki stożek wulkaniczny
często powstaje kaldera - rozległa i głęboka wklęsłość
spokojny - efuzywny
lawy zasadowe, z dużą ilością oliwinu i skaleniowców;
mała lepkość, mogą rozlewać się na dużych przestrzeniach bez gwałtownych erupcji
budowa wulkanu
możemy tu wyróżnić elementy takie, jak:
krater, komin wulkaniczny, stożek wulkaniczny, ognisko magmowe (komorę magmową) czy stożek pasożytniczy
typy
wulkanów
eksplozywne - stożki mają zazwyczaj niewielkie rozmiary, występują w strefach subdukcji, gdzie magma gromadzi się pod powierzchnią w postaci ognisk wulkanicznych
podczas erupcji wyrzucają materiał piroklastyczny
efuzywne - przy lawie zasadowej są to wulkany tarczowe o łagodnych stokach, przy kwaśnej, zastygającej w pobliżu krateru - kopuły lawowe o stromych stokach
wydobywa tylko lawa
stratowulkany (mieszane) - gwałtowne erupcje przeplatane spokojnymi wylewami magmy; stożki z warstw pyłów i popiołów wulkanicznych oraz lawy
inne:
czynne, drzemiące i wygasłe
linearne (szczelinowe), tarczowe i stożkowe
typu hawajskiego i wezuwiańskiego
produkty erupcji
gazy - fumarole (bogate w różne składniki chemiczne), solfatary (głównie para wodna, dwutlenek węgla i siarkowodór) oraz mofety (głównie dwutlenek węgla)
materiał piroklastyczny - m. in. bomby wulkaniczne, lapille, popiół wulkaniczny czy pumeks
rozmieszczenie na kuli ziemskiej
tereny aktywne wulkanicznie znajdują się najczęściej
na obrzeżach płyt litosfery
oraz w okolicach rowów oceanicznych,
a poza obrzeżami płyt litosfery nad tzw. plamami gorąca
(lawa przedostaje się tu przez cienkie dno oceaniczne)
skutki erupcji wulkanicznych
zmiany w rzeźbie terenu i krajobrazie
żyzne gleby powstające na popiołach i turfach
skały wulkaniczne jako surowiec
złoża surowców mineralnych, np. miedzi czy siarki
lawiny gruzowe i piroklastyczne
tsunami
śmierć tysięcy ludzi
ETNA
WEZUWIUSZ
FUDZI
KLUCZEWSKA SOPKA
HEKLA
KRAKATAU
ACONCAGUA
:)
PLUTONIZM I WULKANIZM
By Zuzanna Kalinowska
